Claudia, trauma, de honger (7)
Claudia’s man is weer thuis, haar dochter Mae is meegekomen.
Claudia: Mae verblijft een tijdje in Nederland om onderzoek te doen ten behoeve van haar Masters. Haar Masters geschiedenis gaat over de Tweede Wereldoorlog en dan vooral over de onderduik. Zij is van jongs af aan geïnteresseerd in Anne Frank. Zij weet dat zij een Joodse opa heeft die heeft moeten onderduiken toen hij heel klein was.
Claudia duikt in een grote tas en laat mij een foto zien: kijk, dit is de tweeling, de linker is April, zij is de oudste, ze is ‘s avonds laat geboren net voor 24 uur, op 30 april. En dat is May, die werd 20 minuten later geboren op 1 mei, daarom heten ze April en May, handig hè?
Ik: ja enorm, en wat vindingrijk!!
Claudia wordt ernstig: het verbaast mij niet dat Mae voor haar Masters in het verleden van mijn vader, haar opa duikt, ze heeft hem weliswaar nooit gekend maar na de dood van mijn vader heb ik mijn dochters de foto’s en de stamboom van hun opa’s familie laten zien. Die spullen hadden wij al gekregen van zijn Oom Sal en Tante Kitty.
Ik: vertel eens iets meer over je vader, ik ben heel summier op de hoogte van zijn achtergrond
Cl: klopt, ik heb iets over hem verteld bij de intake.
Hij is geboren in 1942 en gestorven in 1995, hij is slechts 53 jaar geworden, maar daar was ik niet rouwig om, mijn moeder en zus ook niet, daar heb ik je al over verteld, hij dronk, werd werkloos, hing op de bank en at het eten van mijn bord, hij had altijd honger, hij ging in z’n eentje duur uit eten terwijl mijn moeder geen geld had en ik dat ochtendbaantje had bij de bakkerij, je weet wel, dan nam ik brood mee voor het ontbijt en voor mij en mijn zus lunchpakketjes voor mee naar school. Hij stierf aan een hartstilstand.
Claudia staart uit het raam
Ik: ….er was wat meer aan de hand, toch?
Cl: ja, dat weet ik, maar ik kon heel lang geen medelijden voor hem opbrengen, ik ken zoveel mensen die vreselijke dingen hebben meegemaakt en die toch lief waren en goed functioneerden……..
Ik knik: je bent lang boos op hem geweest
Cl: ja, dat was nodig om mij van hem los te maken, anders was ik thuis blijven hangen, dat zou heel slecht geweest zijn voor mij en mijn zus, wat denk jij?
Ik knik: ik zie nu geen boosheid meer als je over hem praat
Cl: dat klopt, ik heb het de laatste tijd enorm met hem te doen als ik aan hem denk als klein jongetje in de oorlog, zijn vermoorde ouders, de chaos van de onderduikadressen, vreselijk zielig voor hem, maar aan de laatste jaren van zijn leven wil ik liever niet meer denken
Claudia gaat vertellen met een verdrietige blik in haar ogen:
Mae wil onderzoeken hoe het hem is vergaan in de oorlog, hoe het komt dat hij de oorlog heeft overleefd, waar hij is ondergebracht na het eerste onderduikadres met zijn ouders, dus mijn grootouders. Toen mijn opa en oma in januari 1943 werden verraden moesten zij naar de Hollandse Schouwburg, mijn vader was net een jaar en mocht naar de crèche, aan de overkant. Vandaaruit is hij door het verzet naar een onderduikadres gesmokkeld, dat was een kinderloos echtpaar in de omgeving van Ouderkerk. Na anderhalf jaar stierf de onderduikmoeder en mijn vader werd meteen met bemiddeling van het verzet opgenomen in een groot gezin in een dorp verderop, hij was toen 2 jaar. De hongerwinter kwam en iedereen had honger, er waren drie hele jonge kinderen in dat gezin, zij hadden de kans om bij een onderduikgezin opgenomen te worden op het platteland, daar was voldoende eten, mijn vader mocht mee. Na de bevrijding gingen de jonge kinderen weer terug naar het grote gezin, mijn vader ook, hij was inmiddels drie en een half jaar oud. In oktober 1945 werd bekend dat zijn ouders de oorlog niet hebben overleefd, zij zijn vergast. Mijn vader werd opgenomen in het gezin, maar enkele maanden later kwam een oom van zijn vader, Oom Sal die op zijn 18de jaar in 1938 naar Engeland is geëmigreerd met zijn vrouw Kitty, mijn vader opeisen. Onder hevig protest van de pleegouders ging mijn vader mee naar Engeland. Van dat afscheid en het gescheiden worden van zijn pleegouders, de bootreis, kon mijn vader zich nog veel herinneren, hij was inmiddels vier jaar, hij bleek niet aan zijn nieuwe ouders te kunnen wennen, hij sprak geen Engels, hij was heel vaak ziek, wilde niet eten en werd onzindelijk. Oom Sal en tante Kitty waren heel lief voor hem maar mijn vader vertoonde steeds meer ernstige klachten o.a. headbanging in zijn bedje. In hun wanhoop raadpleegden zij toen een beroemde kinderpsychologische kliniek in Londen, met kennis over oorlogsgetraumatiseerde kinderen. Zij gaven een kort en bondig advies: onmiddellijk terug naar de pleegouders. Er was steeds contact geweest tussen het Nederlandse gezin en Oom Sal en Tante Kitty over hoe het met mijn vader ging. Zij waren alle vier erg bezorgd. Het was helemaal niet zeker dat het mijn vader goed zou doen om weer terug te gaan, maar er zat niet anders op, hij werd teruggebracht naar Nederland en goddank knapte hij wonderbaarlijk snel op. En daarna ging het hem prima. Met oom en tante in Engeland was het contact goed, hij ging regelmatig met éen van zijn pleegbroertjes of -zusjes bij hen logeren en zij kwamen vaak naar Nederland. Toen hij 6 of 7 jaar was, dat weet ik niet precies, hebben zijn pleegouders hem verteld wat hem in de oorlog is overkomen en dat zijn ouders toen zijn gestorven. Hij werd officieel geadopteerd.
Claudia neemt een pauze: wat een verhaal hè
Ik knik
Claudia vervolgt: hij heeft biologie gestudeerd in Engeland, werd leraar in Nederland en trouwde met mijn moeder die les gaf op de school waar hij werd aangesteld. Mijn zus en ik werden geboren, mijn moeder heeft een poosje geen les gegeven om ons te verzorgen maar toen wij allebei op de lagere school zaten is zij weer part-time gaan werken op een andere school. Mijn vader werd ziek, kreeg zijn eerste hartinfarct toen hij 38 jaar was, hij kon niet meer voor de klas staan, hij kon de pubers niet aan, ze lachten om hem en haalden allerlei vervelende grappen met hem uit, hij voelde zich vernederd en klaagde bij de rector over de leerlingen, hij kreeg geen steun van zijn collegae en kreeg zweetaanvallen in de klas.
Thuis werd hij heel moeilijk, hij klampte zich aan mijn moeder vast, hij was heel bang dat zij hem zou verlaten, hij ging heel veel drinken, kreeg obesitas, en nam zelf ontslag. Dat was heel stom van hem want daardoor kreeg hij geen ziekteuitkering en had hij helemaal geen inkomen, naar de bijstand wilde hij niet, ons gezin leefde van het parttime salaris van onze moeder, dat veel te weinig was. Toen begon dus de honger, de lege koelkast, mijn ochtendbaantje bij de bakkerij en het gehang op de bank van mijn vader. Hij trok mijn moeder mee in een raar soort folie à deux, ook zij ging steeds slechter functioneren. Zij isoleerden zich van hun familie en vrienden en ook van mijn zus en mij, ook het contact met zijn pleegfamilie zakte weg
Ik: is er ooit een verband gelegd tussen zijn traumatische oorlogservaringen, met name al die separaties en zijn dysfunctioneren zoveel jaren later? Een bedrijfsarts misschien?
Cl: mijn vader sprak heel weinig over de oorlog, hij besloot elk verhaal met dat hij zo geboft had met het pleeggezin, dat hij niet mocht klagen en dat er zoveel mensen zijn die het veel erger dan hij gehad hebben….
Ik: vind jij dat ook?
Claudia begint te huilen: toen ik op de middelbare school zat vond ik dat ook, mijn zus en ik schaamden ons voor hem, ik was eigenlijk altijd boos op hem, ik vond hem een aansteller, er zat in mijn klas een meisje, van wie de vader Auschwitz had overleefd, daar was het pas erg!
Lange stilte
Cl: in de derde klas moesten we in de geschiedenisles naar een film over de concentratiekampen kijken, sommige kinderen huilden, er liepen een paar kinderen weg uit de filmzaal, na afloop moesten we erover praten. Ik vertelde dat de ouders van mijn vader, mijn opa en oma in Auschwitz waren vergast. Tot mijn verbazing waren er meer kinderen in de klas die grootouders hadden die in de oorlog waren vermoord, jappenkampen hadden overleefd, of ouders die als kind hebben ondergedoken, zoals mijn vader. Toen ik thuiskwam vertelde ik het mijn ouders, van die film, het enige dat mijn vader zei was: kunnen ze jullie geen vrolijker dingen laten zien dan die oorlogsfilms, dat is allemaal verleden tijd, ik wil er niks meer over horen.
Ik: zijn reactie……
Cl: ik had er spijt van dat ik het had verteld, het voelde ongelofelijk koud
Ik knik
Cl: verboden terrein, zo voelde het, maar het hek bleef dicht, ik heb het zelf ook erbij gelaten, echt raar achteraf, en nu wordt het belangrijk voor mij door mijn dochter
Ik: hoe voel je je nu over wat je vader heeft meegemaakt?
Cl: spijt, spijt en nog eens spijt, nu is het te laat! Oh je weet niet half hoe graag ik nog eens met hem wil praten, dat ik hem begrijp, zo’n klein jongetje in zo’n vreselijke situatie, misschien hadden we hem wat meer kunnen helpen, maar hij was totaal niet toegankelijk, we mochten nooit dichterbij komen, ik was er ook bang voor om dichterbij te komen, stel dat hij dat niet aankon en boos werd
Ik:…ja , zo gaat dat vaak, je blijft van elkaar vandaan….. het zijn zulke erge dingen…..je kunt het nauwelijks bevatten, niet alleen en ook niet samen maar toch…..samen is niet makkelijker maar wel minder eenzaam
Cl: zo voelt het nu precies, we hadden het kunnen proberen, misschien met gezinstherapie, mijn zus en ik voelden een enorme afstand, het leek wel of we niet lief voor hem mochten zijn
Ik: misschien durfde je vader niet meer te hechten…
Cl: uit angst om weer te verliezen bedoel je, ja daar heb ik wel eens over gelezen, wat dat betreft is mijn moeder nog het liefst voor hem geweest, door bij hem te blijven, dat heb ik pas later beseft
Ik knik: dat zeg je mooi, en de spijker op z’n kop, denk ik
Lange stilte
Cl: ik ben uitgeput, maar best goed dat ik je dit verteld heb
Ik: hoe is het voor je dat je dochter zich in het oorlogsverleden van je vader gaat verdiepen?
Cl: ik denk dat ik het heel bijzonder vind
Ik: dat klinkt voorzichtig
Claudia glimlacht: dat is ook precies mijn gevoel, een beetje bang ben ik er wel voor, maar ik vind het heel mooi van haar, echt heel mooi…..ze haalt ze tevoorschijn, haar overgrootouders en haar opa, het voelt mooi….
Ik knik
Cl: voordat Oom Sal en Tante Kitty gestorven waren heeft mijn vader foto’s gekregen van zijn vermoorde ouders, en heel veel gegevens van hun leven en van hun voorouders vóor de vervolging. Het bleek dat Oom Sal diepgaand genealogisch onderzoek heeft gedaan naar zijn familie.
Gelukkig hebben mijn ouders die spullen bewaard. Ik heb ze geërfd, en toen de foto’s gezien, zó prachtig, ze liggen bij mij in de kast, Mae heeft ze van mij gekregen. Mijn vader heeft de foto van zijn ouders nooit willen zien….Claudia huilt, hij lijkt sprekend op zijn moeder….
Ze blijft lang stilletjes huilen: wat denk jij…
Ik: ik denk dat hij de aanblik van zijn gestorven ouders niet aankon, of daar bang voor was, het kan zo schokkend zijn….
Cl: zo weggestopt, ongelofelijk, de foto is zo ontroerend, hij heeft het totaal geblokt, echt verschrikkelijk……het is hartverscheurend……
Na een poosje
Cl: Mae gaat in New York schrijven en spreken over de organisatie van de onderduik tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland, ze gaat binnenkort naar het Stadsarchief, ze neemt haar opa en zijn ouders in haar verhaal mee, ze is er wel even mee bezig denk ik
Ik: het is bijna tijd, hoe gaat het met je nu?
Cl: dat weet ik eigenlijk niet, een beetje zweverig, ik ga even een luchtje scheppen in het Vondelpark.
